طب سنتی ایران

 بسم الله الرحمن الرحیم

حجامت از دیدگاه  حکمای طب ایرانی واسلامی

 

از نگاه حکما طب به دو دسته طب نظری و طب عملی تقسیم می شود

طب عملی به دو شاخه « حفظ صحه » و « معالجه امراض » تقسیم کرده اند

معالجه امراض خود نیز به دو شاخه اعمال بدون دخالت دست و اعمال با دخالت دست

( اعمال یداوی) تقسیم می شود ؛ حجامت در اعمال با دخالت دست قرار دارد

 

در کتاب شریف خلاصه الحکٌمه مرٌحوم حکیم عقیلی در باب امور عملی آمده:

بدان که علاج تمام نمى ‏شود مگر به سه چیز:

یکى، به تدبیر. دوم، به ادویه. سوم، به اعمال ید.

"و مراد از تدبیر: تصرّف در اسباب سته ضروریه است؛ به آن که هر یک را استعمال نمایند به حدّ لایق و محلّ آن بر ما ینبغى از کمّ و کیف؛ تا آن که مترتّب گردد بر آن‏ها فواید بسیار در امر علاج. و احکام هر یک در فن اوّل این مقاله ذکر یافت. و این، اهمّ تصرفات طبیب است و مقدّم بر اعمال دیگر

و مراد از دوا- این جا-: جسمى است که اثر نماید در بدن کیفیت آن با بقاى صورت آن؛ خواه ایجاب آن براى آن کیفیت، به صورتِ آن باشد و یا به کیفیتِ حاصله در آن بالفعل و یا بالقوّه: و خواه تأثیر آن از داخل بدن باشد؛ مانند مشروب و یا از خارج آن؛ مانند اضمده و اطلیه و کمادات و غیرها.

و مراد از اعمال ید، شش امر است:

یکى، جبر کسر؛ یعنى بستن عضو شکسته شده. دوم، به جا آوردن عضوى که از جاى خود به در رفته باشد. سوم، بطر و قطع؛ یعنى شکافتن و بریدن. چهارم، لقط؛ یعنى چیدن. پنجم، کَى؛ یعنى داغ کردن. ششم، خیاطه که بخیه و کله زدن و دوختن را نامند. و فصد و حجامت از آن قبیل است."

 

 

و با این شرح مختصر متوجه می شویم حجامت بخش کوچکی از طب ایرانی و اسلامی است

 

در کتاب المنصوری فی طب اثر حکیم زکریای رازی در تعریف حجامت امده است

"حجامت، خون گرفتن از رگ‏هاى کوچک پخش شده در ماهیچه‏ها مى ‏باشد ازاین‏رو نیروى آدمى به مانند هنگام رگ زدن فرونمى‏افتد. هرگونه انباشتگى در تن را سبک مى‏ کند. جاهایى که همواره در آن حجامت انجام مى‏ پذیرد، گودى کمر دو رگ دو سوى گردن و رگ زیر چانه و رگ میان شانه‏ها و رگ دو ساق پا مى‏ باشند."

 

حجامت از دید پیامبر عظیم شان اسلام حضرت محمد المصطفی (ص) و جانشینان برحقش امامان معصوم علیم السلام "اللهم صل آل محمد وآل محمد" در روایات امده است

" حجامت کنید و نگذارید طغیان خون کالبد شما را بر خاک افکند."

" حجامت باعث بهبود سیستم گردش خون است."

"بهترین چیزى که شما را مداوا مى‏کند حجامت کردن، چکانیدن دارو در بینى و

حقنه‏ «تنقیه کردن‏» کردن و حمام رفتن است."

" خوب عادتى است حجامت، چشم را جلا مى‏دهد و بیمارى‏ها را دفع مى‏کند."

" حجامت بدن را سالم و عقل را محکم مى‏کند."

" هرکس حجامت کند در آخر پنج‏شنبه هر ماه در اول روز بیمارى از او کشیده مى‏شود."

" دوا چند چیز است: حجامت و دارو در بینى چکاندن و حقنه کردن و

قى‏ «استفراغ کردن‏» نمودن."

در بعضى روایات حجامت در روز چهارشنبه و جمعه نهى شده و انجام آن منوط به شرایطى عنوان گردیده که جاى بحث و تحقیق بیشترى دارد. از جمله دادن صدقه و آیة الکرسى که از کلمات گهربار امام صادق (ع) است و باید علماى محترم در مورد صحت و سقم آن نظر بدهند.

" حجامت دواى هر دردى است مگر مرگ."

" حجامت عقل و حافظه را زیاد مى‏کند."

" حجامت در گودى پشت سر موجب فراموشى مى‏شود."

جایى که جبرئیل به پیامبر اکرم (ص) نشان داده تا در آنجا حجامت شود.

قبل از تیغ زدن مدتى بادکش روى پوست مى‏ماند تا خون‏هاى کثیف و لخته‏ها به سمت پوست کشیده شده و از طرفى باعث بى‏حسى پوست شده، هنگام تیغ خوردن درد قابل ملاحظه‏اى احساس نخواهد شد.

و فرموده‏اند:

" حجامت در سر شفاء هفت درد است: جنون، خوره، برص، درد سر انگشتان، تاریکى چشم، سردرد."

«در روایات درد هفتم از قلم افتاده و به محدثین نرسیده است.»

در کافى از ابى عروه یا از شعیب عقر قوقى روایت شده که گفت: داخل شدم بر امام موسى بن جعفر (ع) در حالى که او در زندان در حال حجامت بود.

و فرمودند:

" ناشتا حجامت نکنید مگر آنکه اندک چیزى خورده باشید"

در رساله طلایی اقا امام رضا (ع) به نام رساله ذهبیه امده است

"وقتى تصمیم گرفتى حجامت‏ کنی از نظر وقت باید بیرون از دوازدهم ماه تا پانزدهم ماه نباشد زیرا خون گرفتن در این دو سه روزه بیشتر ببدن صحت مى‏ بخشد از این مدت که گذشت حجامت‏ مکن مگر در صورتى که ناچار شوى زیرا هر چقدر ماه رو به نقصان گذارد و باریک‏تر شود خون نیز در عروق از هیجانش کاسته و رو بنقص میگذارد چنان که هر قدر ماه بزرگ و کامل شود هیجان خون بیشتر میگردد.

حجامت از نظر مراتبى که تکرار مى ‏شود تابع سن است.

کسى که در مرحله بیست سالگى است هر بیست روز یک مرتبه و سى ساله هر سى روز یک بار همچنین چهل ساله و پنجاه ساله به نسبت هر ده سالى که بر عمرش اضافه مى‏ شود ده روز دیرتر حجامت کند."

 

حجامت خود نیز به طبقه بندی های تقسیم می شود به قسم زیر:

حجامت بدون تیغ ( بادکش )

حجامت نافع ( حجامت عام )

حجامت نجات بخش ( حجامت سر )

حجامت رهاننده ( حجامت چاربند )

حجامت ساقین ( حجامت ساق پا )

حجامت موضعی ( حجامت اخدعین )

حجامت نقره ( حجامت وسط گودی گردن)

 

عملکرد حجامت از دید حکما

حکیم عقیلى خراسانی  ره در کتاب شریف خلاصه الحکمه مى‏ گوید: «طبیب که خادم و معاون طبیعت است، باید که به حسب مطلوب و اقتضاى طبیعت، اعانت نماید در دفع ماده مرض» .

و در جاى دیگر در منع حجامت مى ‏نگارد: «اما منع از حجامت‏ حامله، جهت آن است که چون حجامت‏، خون را جانب جلد مى‏کشد و مخالف اقتضاى طبیعت است، در آن حال که خون را به جانب جنین جهت تغذیه و تنمیه آن مى‏کشد و مخالفت طبیعت، مفسّر و ممنوع است؛ زیرا که طبیب خادم طبیعت است در اعانت اصلاح بدن».

 

حرف برای گفتن بسیار است اما این مقاله را همین جا به اتمام برسانم

منابعی که در این مقاله استفاده کردم

رساله ذهبیه امام رضا (ع)

خلاصه الحکمه ؛حکیم عقیلی خراسانی ره

المنصوری فی طب ؛حکیم زکریای رازی ره

حجامت و کاربردهای آن ؛ استاد خیراندیش

خون درمانی ؛ استاد موسوی

طب و طبیعت ؛ استاد ناظم

 

** این مقاله را تکمیل تر کردم

یا مقلب القلوب و الابصار     یا مدبر اللیل والنهار
یا محول الحول و الاحوال     حول حالنا الی احسن الحال