مزاج شناسی مادر زادی
به نام خدا
هر گاه که مزاج اصلی یعنی مادرزادی به خشکی گراید، این تن اندر همه سالهای عمر به جوانان ماند واگراین مزاج به سردی گراید یا به تری، اندر همه سالها به پیران ماند. و هر تنی چون در عمر بدان سال رسد که مزاج او اندران سال مانند مزاج اصلی باشد،
حال او بد شود و به بیماری گراید، از بهر آنکه چون دو مزاج یک گونه بر یک تن گرد آید از اعتدال بیرون شود،
چنانکه اگر مثلا مزاج اصلی گرم و خشک باشد چون از حد کودکی بیرون آید و به جوانی رسد بدحال شود، از بهر آنکه مزاج روزگار جوانی هم گرم و خشک باشد. و هر گاه که دو مزاج گرم و خشک به یکبار بر تنی پدید آید آن تن از اعتدال سخت دور شود. و هر تنی که در عمر بدان سال رسد، که مخالف مزاج اصلی او باشد در آن سال نیک حال‌تر باشد. چنانکه اگر مثلا مزاج اصلی سرد و تر باشد، چون به جوانی رسد معتدل شود، از بهر آنکه مزاج سالهای جوانی گرم و خشک باشد، که ضد سردی و تری است. و اگر مثلا مزاج اصلی گرم و تر باشد اندر سالهای کهلی نیک حال‌تر باشد از بهر آنرا که مزاج سالهای کهلی به قیاس با مزاج سالهای جوانی سرد و خشک باشد و بدین سبب معتدل گردد. برگرفته شده از کتاب شریف ذخیره خوارزمشاهی ؛ حکیم سید اسماعیل جرجانی (ره)
