طب سنتی ایران

بسم الله الرحمن الرحیم

«نقدی بر تصحیح کتاب مخزن الادویه و تحفه المومنین»

(تحقیق ، تصحیح و تحشیه : محمدرضا شمس اردکانی ، روجا رحیمی ، فاطمه فرجادمند)

کتاب مخزن الادویه و تحفه المومنین همانطوری که اهل فن مطلع اند  یک کتاب مفرده شناسی وقسمی نیز ( بخشی از تحفه المومنین ) داروسازی است و نسخ موجود از آن نیز خیلی ناقص و یا پراکنده نمی باشد که نیاز به یک کار تصحیح تیمی و چند نفره باشد . لیکن این دوکتاب  به هر روی تصحیح و چاپ شده اند که کار خوب و قابل تقدیری بود اما واقعا این دو کتاب ها چقدر کار (تحقیق و تصحیح و تحشیه) نیاز داشتند که سه نفر کارعلمی روی آن انجام دهند  حال بماند که آیا واقعا همه این سه نفر این کار را انجام داده اند  یا خیر ولی متاسفانه تصحیح و ویرایش این کتابها با وجود کار سنگین ! نظارتی این دوستان حاوی اغلاط تخصصی متعددی می باشد  که بعید بود اگر این کتاب ها در طیف تخصص طب سنتی و یا حتی پژوهشی (این سه نفر) تصحیح و تحشیه می گشت این مسائل بروز و ظهور نماید و یا این که هرسه نفر این دوستان واقعا روی این کتابها کارکردند ولی به دلیل عدم  توانایی در مفرده شناسی طب سنتی ، به دنبال امتیاز و اعتبار علمی بوده اند ؟ که الله اعلم بما لاتعلمون!

حال به بررسی این کتاب می پردازیم :

آنچه در این کتاب مشهود است « مقابله» است تا تحشیه و یا تحقیق چه اینکه اگر این دوستان ، توانمندی تحقیق و تحشیه علمی بر این کتابها را داشتند فی المثل به مواردی که مرحوم عقیلی فرصت تحقیق نیافته و  در منابع  بعد از آن چون محیط اعظم و ... محقق شده است اشاره ای میکردند و حاشیه می زند که مثلا بنابر تحقیق مرحوم اعظم خان این گیاهی که مرحوم عقیلی مصداق آورده غلط است و کذا...  .

برای مقابله این نسخ نیز که همین دوستان زحمت آن را کشیده اند و ما نیز فردانفرد !  قدر دانی میکنیم کافی بود نسخ موجود را مقابلتان قرارداده و نقاطی را که احیانا دریک نسخه افتاده یا کمی مغایر است را در زیر متن قید کنید که خوشبختانه نسخ موجودکتب مربوطه نسخ خوب و خیلی ناقصی ندارند که نیاز به تحقیق وسیع داشته باشد و این کار را یک نفر به راحتی میتواند انجام دهد حال معلوم نیست که این سه نفر دوستان که بصورت تیمی در هر دو کتاب باهم بوده اند چه کار تصحیحی و تحشیه ای انجام داده اند اگر واقعا اهل تحقیق بودند لا اقل به مواردی که مرحوم عقیلی اعتبار آنها را «مجهول الماهیت »خطاب نموده است یک کار تحقیقی پیوست می کردند.

در انتهای کتاب نیز یک معادل سازی انجام گرفته است در رابطه با نام های علمی و امروزی مفردات که به نظر می رسد صعب ترین بخش کار این دوستان در این قسمت منسجم شده است ولی متاسفانه معادل سازی های این کتاب به دلیل عدم آشنایی کافی این دوستان با مفردات طب سنتی اکثر پژوهشگران نو آموز این عرصه را به خطا سوق می دهد حتی از جناب شمس اردکانی که در رشته داروسازی نوین درس خوانده اند انتظار نبود .

فی المثل معادل گیاهان ذیل شاهد مدعاست :

 آذریون  را (گل همیشه بهار) قید کرده اند درحالی که اگر این دوستان لااقل به منابع «اردو» نیم نگاهی می انداختند و کار تحقیق واقعی انجام می دادند مشاهده می کردند که مرحوم عقیلی گفته است به واقع(یعنی آنچه محقق است) آذریون را به هندی سورج مکهی نامند . و در منابع اردو نیز سورج مکهی همان «آفتاب پرست» ویا به زبان امروزی «آفتابگردان» قید شده است.

و یا نمونه های ذیل:

 اشترغاز = خار شتر ؟

اقاقیا = صمغ عربی؟

انجدان = انغوزه ؟

بسد= مرجان ؟

چای خطائی = چای سبز ؟

و از این اشتباهات فراوان است لیکن یک پژوهشگر چگونه می تواند به این معادل سازی ها اعتماد کند و یا یک داروساز طب سنتی اگر با این معادل سازی ها ، دارویی را بر اساس منابع قرابادین بسازد خدا می داند چه شوربایی از آب در خواهد آمد حال نمی دانم آیا در دانشکده داروسازی طب سنتی نیز بر اساس این معادل سازی ها phd  می دهند و 360 قلم داروی طب سنتی نیز تولید می کنند و برای خودشان مجوز صادر می کنند؟ جالبتر اینکه برخی از همین دوستانی که از این phd ها گرفته اند دیگران را متهم به بی سوادی کرده و و معتقدند یک (داروساز طب سنتی واقعی!) باید در این دانشکده داروسازی طب سنتی تخصص گرفته باشد در غیر این صورت یا شارلاتان است و یا ...  . حال با این رویکردها چنانچه مرحوم عقیلی یا تنکابنی امروز در قید حیات بود بعید می دانم اجازه میدادند صحبت کنند تا چه برسد به نوشتن کتاب قرابادین چرا که قطعا آن مرحومین را محاکمه میکردند که چرا بدون گرفتن مدرک phd در کار تخصصی داروسازی دخالت کرده است.

و خداوند رحمت کند آن بیسوادان عالم را مانند مرحوم  شریف خان دهلوی ، مرحوم هروی ، مرحوم اعظم خان و... که الحمدلله امروز نیستند که اگر بودند در محکمه حکمای عصر به قاچاق دارو و داروسازی بدون تخصص متهم می شدند .

اگر قرار بر «تحشیه » این کتاب بود انتظار میرفت حداقل به خطاهای مرحوم عقیلی در مفرده شناسی اشاره ای می شد که مثلا مرحوم عقیلی به خطا این گیاه را فلان نام دانسته اند که خود مرحوم نیز درمواردی به دلیل محدویت های مختلف در حوزه تحقیق آورده اند که فی المثل :

(گویند گیاهی است ... ) اما خود آن مرحوم تحقیق نکرده اند ولی همانند کتاب شریف بحارالانوار همه چیز را آورده اند تا آیندگان (phd بگیران) در مورد آنها اجتهاد کنند. اما در تحقیق و تحشیه این کتاب دریغ از این مجاهدت ها .

در پایان شایان ذکر است که قصد ما توهین ویا تخریب شخصیت این دوستان نمی باشد لیکن تاملی بود از منظر یک آزاد اندیش در یک فضای آزاد اندیشی  تا خدای ناکرده در آینده شاهد این مسئله  نباشیم که مثلا برای تصحیح کتاب شریف « اکسیر اعظم » 20 نفر که دارای مدرک (دکتری تخصصی طب سنتی ) هستند نام خود را درجلد کتاب به خط کنند ولی در محتوای تحقیقی کتاب چیزی جز تایپ و مقابله نیابیم و فردا روز نیز به استناد همین کارهای عظیم علمی رتبه ها و امتیازهای علمی و یا مسئولیتی و ... به آنان محول شود .

والسلام علی من التبع الهدی

........

پ.ن  با این که مقاله بالا چند سال پیش نگارش شده اما هنوز این کتاب در باراز بدون اصلاحیه موجود است

"